Dünya'da pusulalar her zaman kuzeyi gösterir; ancak gezegenimizin manyetosferinin dışına çıktığınızda işler daha karmaşık hale gelir. Peki pusula Dünya dışındayken hangi yönü gösterir ?

Bilinen ilk pusulalar MÖ 300-200 yılları arasında Çin'in Han Hanedanlığı döneminde yapılmıştır. Bu basit cihazlar, mıknatıs taşından yapılmıştır. Mıknatıs taşı, havada bir ip parçasıyla asılı kaldığında doğal olarak Dünya'nın manyetik kutuplarıyla hizalanan, doğal olarak manyetik yüklü bir mineraldir.
Bu manyetik taşlar başlangıçta kehanet amacıyla kullanılsa da, doğaüstü özellikleri nedeniyle zamanla dünyayı keşfedenler için vazgeçilmez bir araç haline geldiler. Bu pusulalar denizcilerin, gökyüzü bulutlu olduğunda ve Kuzey Yıldızı gibi diğer yol gösterici ışıklar belirsiz olduğunda bile, gece gündüz yol bulmalarına olanak sağlıyordu.
Dünya'nın kendisi de buzdolabınızın üzerindeki mıknatıslar gibi, gezegenin eksen eğikliği, dönüş hızı ve çekirdeğindeki erimiş metalin hareketi arasındaki etkileşimden kaynaklanan iki manyetik kutba sahip bir mıknatıstır. Pusula, coğrafi kuzey kutbunun yaklaşık 1.000 mil güneyinde, Kanada'nın Ellesmere Adası'nın batısında bulunan Dünya'daki zıt kutba çekilen küçük bir mıknatıslanmış madde parçasından oluşur. Yani Güney Yarımküre'de bile olsanız pusula iğneniz her zaman kuzeyi gösterecektir.
Pusula iğnesi uzayda hangi yönü gösterir?
Cevap uzayda nerede olduğunuza bağlı. Dünya'nın manyetosferinin, gezegenin etrafındaki manyetik gücünün baskın olduğu bölgenin, güneşe doğru yaklaşık 37 bin kilometre, güneşten yaklaşık 370 bin kilometre uzağa kadar uzandığı düşünülüyor. Bu bölgede kaldığınız sürece pusula iğneniz Dünya'nın manyetik alanını kaydedebilir ve sizi Kanada'daki o noktaya yönlendirebilir.
Ancak manyetosferin dış sınırının ötesinde işler biraz daha karmaşıklaşıyor. Çünkü Güneş Sistemi'nde manyetik kuvvet üreten tek cisim Dünya değil. Ay ve Mars'ın manyetik alanları vardır, ancak bunlar Dünya'nın manyetik alanından çok daha zayıftır; bu da pusula yönünüzü etkilemeye başlamadan önce bu nesnelerden herhangi birine oldukça yaklaşmanız gerektiği anlamına gelir.
Güneş sisteminin daha içlerine doğru seyahat ederseniz, pusulanız büyük ihtimalle iki gök cisminden birinin yönünü gösterecektir.
Bu gök cisimlerinin ilki Jüpiter'dir. Yüksek dönüş hızı (Dünya'nın 1.000 mil/saat hızına kıyasla 28.273 mil/saat) ve devasa metalik hidrojen çekirdeği (Dünya'nın yaklaşık 1,5 katı büyüklüğünde) nedeniyle Jüpiter'in manyetosferi, gaz devinin etrafında yaklaşık 12 milyon mil uzanan, diğer komşu gezegenlerimizden daha güçlüdür.
Bu gök cisimlerinden ikincisi ise daha da büyük bir manyetosfere sahip olan ve tüm Güneş Sistemi'ni kuşatan Güneş'tir. Dünya'nın veya Jüpiter'inki gibi bir gezegenin kendi manyetosferinde değilseniz, pusulanız Güneş'i gösterecektir.
Güneş'in tam olarak hangi bölgesinde olduğunu söylemek zor, çünkü manyetik kutuplarının konumu yaklaşık her 11 yılda bir değişiyor; çünkü güneş maksimumu sırasında oluşan güneş lekeleri manyetosferinin yeniden düzenlenmesine neden oluyor. Dünya'nın manyetik kutupları da tersine döner; ancak bu değişim çok daha yavaş bir hızda, yaklaşık 30.000 yılda bir gerçekleşir. Bir sonraki tersine dönüşün önümüzdeki birkaç yüzyılda gerçekleşmesi bekleniyor.
Elbette, farklı gök cisimleri pusula iğnenizi kesinlikle etkileyecektir, ancak bu, geleneksel pusulaların uzayda yön bulmada işe yaramadığı gerçeğini ortadan kaldırmaz; çünkü pusula tutucusu kuzey, güney, doğu ve batı dışında birçok yöne hareket edebilir.
İşte bu nedenle uzay ajansları, manyetik kuvvetin yalnızca yönünü değil aynı zamanda büyüklüğünü de ölçen vektör manyetometresi adı verilen özel pusulalar kullanırlar; bu da onları Dünya merkezli muadillerinden daha kullanışlı hale getirir.